Ortoreksja – przyczyny, objawy, leczenie ortoreksji

Zdrowy styl życia staje się niezdrowy, gdy przeradza się w obsesję, która dezorganizuje codzienne życie. W przypadku niektórych osób skupienie na zdrowym odżywianiu może przekształcić się w zaburzenie odżywiania zwane ortoreksją (orthorexia nervosa). Podobnie jak całe spektrum zaburzeń odżywiania, ortoreksja może mieć poważne konsekwencje zdrowotne oraz psychiczne. U osób z ortoreksją obsesyjne dbanie o zdrowe żywienie i nadmierne skupianie się na planowaniu posiłków wedle ustalonych reguł wpływa negatywnie na ich samopoczucie i funkcjonowanie w społeczeństwie. Kto jest szczególnie narażony na wystąpienie takich zaburzeń odżywiania? Jakie są metody leczenia ortoreksji?

Ortoreksja jako zaburzenie odżywiania o podłożu psychicznym

Osoba zmagająca się z ortoreksją uzależnia poczucie własnej wartości od przestrzegania zasad diety, którą uznaje za zdrową, a przy tym wykazuje skrajny niepokój na myśl o odstąpieniu od „zdrowych” zachowań. Zainteresowanie prawidłowymi wyborami żywieniowymi z czasem doprowadza do wykluczenia całych grup żywności, np. nabiału, produktów zawierających gluten, owoców czy mięsa. Unikanie jedzenia postrzeganego jako niezdrowe prowadzi do obsesji przejawiającej się jako poświęcanie nadmiernego czasu i energii na analizowanie, jakie produkty wybrać w sklepie, jaką metodę obróbki zastosować, z czym łączyć dane produkty itp. U osoby z ortoreksją można zaobserwować stygmatyzację niektórych pokarmów, zwłaszcza żywności przetworzonej i uznawanie jej za brukającą organizm.

Orthorexia nervosa to schorzenie złożone, które może być powiązane z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi (OCD) oraz innymi zaburzeniami odżywiania. Po raz pierwszy amerykański lekarz Steve Bratman użył terminu „ortoreksja” w 1997 roku. Słowo to pochodzi od greckich słów „orthos” = „prawo” i „orexis” = „apetyt”, ale tłumaczone jest jako „prawidłowa dieta”. W odróżnieniu od innych zaburzeń odżywiania, ortoreksja to oddzielne zaburzenie, które koncentruje się głównie na jakości spożywanej żywności, a nie na jej ilości. Osoba chora skupia się na składzie produktów, które wybiera, a utrata masy ciała nie jest sprawą kluczową. Żywność musi wspierać zdrowy styl życia i przyczyniać się do właściwego funkcjonowania organizmu, a wszelkie odstępstwa uznawane są za zagrożenie.

Czynniki ryzyka rozwoju ortoreksji nie są dobrze poznane, natomiast uważa się, że niektóre cechy osobowościowe i uwarunkowania społeczne mogą predysponować do jej zapoczątkowania. W pewnym stopniu na ortoreksję narażone są osoby wykazujące tendencje obsesyjno-kompulsywne, cechujące się perfekcjonizmem i nieustającą potrzebą kontroli, a także te, które w przeszłości wykazywały inne zaburzenia odżywiania. Duża wiedza o odżywianiu, wyższe dochody umożliwiające dostęp do produktów ekologicznych, nadużywanie mediów społecznościowych, to bodźce sprzyjające rozwojowi ortoreksji. Studenci kierunków związanych ze zdrowiem (np. dietetyka, fizjoterapia) mogą częściej wykazywać objawy ortoreksji niż studenci innych kierunków, ale nie jest to regułą, bo zaburzenia odżywania mogą dotknąć każdego człowieka. Warto zauważyć, że media społecznościowe odgrywają dużą rolę w rozwoju ortoreksji.

Objawy ortoreksji

Ortoreksja objawy:

– odczuwanie wszechogarniającego strachu przed „niezdrowymi” produktami spożywczymi i unikanie ich;

– zaabsorbowanie zdrową żywnością;

– niemożność odstąpienia od określonego schematu żywieniowego bez odczuwania skrajnego niepokoju;

– obsesyjne analizowanie etykiet na produktach spożywczych;

– eliminowanie z jadłospisu grup żywności (tłuszczów, węglowodanów) bez przesłanek np. medycznych, religijnych, kulturowych;

– przeznaczanie zbyt dużej ilości czasu na planowanie, kupowanie i przygotowywanie posiłków, co ​​koliduje z innymi dziedzinami życia;

– niepohamowane zainteresowanie lub wręcz krytykowanie poglądów innych ludzi za sposób odżywiania;

– obsesyjne analizowanie menu w restauracji lub potraw podawanych na przyjęciach;

– rezygnowanie z uczestnictwa w imprezach towarzyskich, by uniknąć spożycia „niezdrowych” dań przygotowanych przez inne osoby;

– przynoszenie samodzielnie przyrządzonych posiłków na imprezy w przekonaniu, że jedzenie innych ludzi nie wpisuje się w zdrowe standardy;

– wiara, że leczenie wszelkich chorób polega na zdrowym odżywianiu.

Skutki ortoreksji

Dla niektórych osób istnieje cienka granica między właściwymi wyborami żywieniowymi a rozwojem zaburzeń odżywiania. Ortoreksja może dotknąć każdego bez względu na płeć, wiek, status społeczno-ekonomiczny.

Obsesja na punkcie zdrowego odżywiania może doprowadzić do:

– poważnych problemów zdrowotnych, takich jak niedożywienie, problemy z trawieniem i wypróżnianiem, zakłócenie funkcjonowania układu odpornościowego, zaburzenia równowagi elektrolitowej, kwasica metaboliczna, bradykardia (spowolniony rytm serca) i spadek ciśnienia krwi predysponujący do niewydolności serca.

U kobiet wprowadzenie restrykcyjnych ograniczeń żywieniowych może powodować rozregulowanie równowagi hormonalnej i spadek produkcji hormonów płciowych, co w wieku rozrodczym bywa przyczyną niepłodności. Niedożywiony organizm przechodzi w tryb oszczędzania energii, co przekłada się na spowolnienie spoczynkowego tempa metabolizmu i ogólne osłabienie.  

– izolacji społecznej

Ortoreksja przyczynia się do trudności w funkcjonowaniu społecznym, które powodowane są zachowaniami związanymi ze zdrowym odżywianiem. Myśli pochłonięte prawidłowym jedzeniem mogą zagrozić zdolności do pełnienia ról społecznych. U osoby z ortoreksją obserwuje się niepokój przy próbach rezygnacji z kontroli nad jedzeniem. Sztywne wzorce żywieniowe są przeszkodą w uczestniczeniu w czynnościach społecznych związanych z jedzeniem, takich jak przyjęcia czy jedzenie poza domem. Natrętne myśli towarzyszące zdrowemu odżywaniu i przeświadczenie o wyższości własnych przekonań żywieniowych nad przekonaniami innych osób, potęgują problemy w interakcjach społecznych i poczucie wyobcowania.

– zaburzeń emocjonalnych

Sposób postrzegania ciała, poczucie własnej wartości i satysfakcja z życia mogą być nazbyt uzależnione od przestrzegania narzuconych sobie zasad żywieniowych. Chwilowe odstąpienie od własnych reguł związanych z jedzeniem wywołuje frustrację, wyrzuty sumienia, poczucie winy i niechęć do siebie, czy nawet wewnętrzny przymus oczyszczenia organizmu poprzez głodówki i posty.

Leczenie ortoreksji

Leczenie ortoreksji wymaga długotrwałej psychoterapii, ponieważ osoby nią dotknięte wierzą, że ich zachowania promują zdrowie, a nie szkodzą. W terapię powinni włączyć się specjaliści zajmujący się zaburzeniami odżywiania, którzy stosują połączenie psychoedukacji, terapii schematów i terapii poznawczo-behawioralnej. Terapia poznawczo-behawioralna to rodzaj psychoterapii polegający na uczeniu pacjenta rozpoznawania negatywnych wzorców myślowych i wstawiania w ich miejsce konstruktywnych rozważań.

Psychoedukacja służy edukacji na temat prawidłowo zbilansowanej diety i korygowaniu nieprawidłowych nawyków żywieniowych. Taki proces przekłada się na stres emocjonalny wynikający z przywiązania osoby chorej do własnego zdania na temat właściwego odżywiania, dlatego psychoedukacja jest mocno powiązana z psychoterapią